Türkiye Bilişim Derneği’nin düzenlediği 14. Bilimkurgu Öykü
Yarışması’nda ikinci olan, daha doğrusu ikinciliği Tevfik Uyar'ın "Son
Mektup" adlı öyküsüyle paylaşan öyküm:
Elie
Wiesel'in güzel romanı. Türkçeye Şafak Vakti ismiyle çevrilmiş. Gece, Şafak
Vakti ve Gündüz isimli üçlemenin ikinci kitabı. Çeviren Tuvana Gülcan, kitabın
şiirsel üslubunu mükemmel taşımış Türkçeye. Tökezleyen, garip gelen tek bir
cümle bile yok. Elleri dert bulmasın.
Kitaba gelirsek: Filistin’i işgal eden İngilizlere karşı mücadele veren "Hareket"
adlı örgütün genç üyesi Elisha'ya, ellerinde tutuklu bir İngiliz subayı'nı öldürme
görevi verilir. Çünkü örgüt üyelerinden biri de İngiliz ordusu tarafından
yakalanmıştır ve şafak vakti idam edilecektir. Ölüme karşı ölüm. Her iki grup
da gücünü göstermek için geri adım atmak istemezler. İkinci dünya savaşı
sırasında Nazilerin Yahudi zulmünden kurtulup hayatta kalan Elisha için bu
görev bambaşka acılar ihtiva etmektedir. Şafak vakti gerçekleşecek olan idam
anı yaklaştıkça Elisha; savaş, onun anlamsızlığı ve insanların savaş yüzünden
neye dönüştükleri üzerine derin düşüncelere dalar. Geçmişini inşa eden tüm
ölülerle konuşur ve bir insanı öldürecek olmanın ağır yükünü hafifletmeye
çalışır.
Tüm bunlar Elisha'nın ağzından şiirsel bir biçimde aktarılıyor. Elisha'nın
içinde bulunduğu zor durumun getirdiği acı, onu Elisha yapan anılar ve
kişilerin hayalinde vücut buluyor. Yazar Elie Wiesel,
tarafsız davranıp edebiyatı politikaya alet etmiyor. Kimin haklı olduğu
konusunda büyük cümleler kurmuyor. Sadece hiç tanımadığı bir adamı, tamamen
anlamsız bir nedenden öldürmesi gereken bir gencin yaşadıklarını anlatmaya
çalışıyor. Bunu da bir çırpıda ve etkili bir biçimde yapıyor.
"- Buralı değilim, diye yanıtladı, konuşmaktan çok
dinleyen sesiyle." (s. 8)
"Gündüz sarf edilen bir cümle, gece olup da yankısı bize ulaştığında, daha
farklı, daha derin, daha ırak bir anlama bürünür. İnsanların trajedisi ne zaman
gece, ne zaman gündüz olduğunu bilmemeleridir. Gündüz söylemeleri gereken şeyleri
gece söylerler." (s. 10)
"Bir insan ne zaman insandır? Evet derken mi, hayır diye haykırırken mi?
Acı insanı neye ulaştırır? Saflığa mı canavarlığa mı?" (s. 17)
"- İki adam yarın, şafak vakti ölümle karşılaşmaya hazırlanıyor, dedi ilana
her gün yeniden yazılan bir Kitab-ı Mukaddes'ten bölüm okuyormuşçasına."
(s. 25)
"Niçin bir insanın öldürmeye hakkı yoktur? Öldürerek, diye açıklamıştı,
insan tanrı olur. Ve bu kadar kolay tanrı olmaya hakkımız yok." (s. 30)
"Aptal! Cesur bir aptaldan daha tehlikeli, daha korkunç hiçbir şey
yoktur." (s. 35)
"- İdam mahkumunun son yemeği, diye bağırdım, son yemeği, yalandır. Çok
geçmeden ölecek birine yöneltilen bir alay, bir hakarettir." (s. 45)
"Ondan nefret etmiyordum. Ondan nefret etmeyi isterdim. Nefret -tıpkı
savaş, aşk ve inanç gibi- her şeyi haklı gösterir, her şeyi açıklar." (s.
92)
Başından sonuna farklı bir kitap Katya'nın Yazı.
Trevanian'ın ne kadar yetkin bir yazar olduğunu suratınıza çarpıyor bu
farklılık. Klasik bir aşk öyküsü gibi görünen yönünde bile farklı tınılar var
kitabın. Doktor Montjean ile Katya arasındaki bağ, aşkın basit bir sunumu
değil. O şok edici sonu olmasa bile çok güzel ve gizemli bir aşk bu. Okuyanı
kendi geçmişine sürükleyecek kadar etkili.
Hızı hiç kesilmeyen bir anlatım hakim kitaba. Tek bir
noktasında bile sıkılmıyorsunuz. Hikayenin arkasından kendini belli belirsiz
gösteren gizem, heyecanı sürekli ayakta tutuyor. Bir kendinizi bıraktınız mı
tadından yenmeyecek harika diyaloglar var.
Karakterler o kadar kuvvetli ki zihinde canlandırmak için
hiç çaba sarf etmiyorsunuz: Montjean, Katya, Doktor Gros, Paul, bay Treville ve
hatta Bask festivalindeki delikanlılar, kızlar. Hepsinin hislerini duyabiliyor,
zihinlerini okuyabiliyorsunuz. Bunları 1. tekil şahıs anlatıcıyla okura
yansıtmak her yazarın harcı değil bana kalırsa.
Trevanian okumaya Şibumi'den başlayan tutucu bir okursanız, Katya'nın
Yazı'nı beğenmeyebilirsiniz; ama çok akıllı, eğlenceli ve gizemli karakterlerle
dolu, harika bir kurguya sahip iyi bir kitap okumak niyetindeyseniz zevkle
okuyacaksınız. Kitapta yer alan özdeyiş kıvamındaki cümleler ise zevkinizi
katlayacak. Tabi bu güzel cümlelerin harika çevirisi için çevirmeni de anmak
gerek: Belkıs Çorakçı Dişbudak,
zihni dert bulmasın, harika çevirmiş kitabı; sarkan, tökezleyen bir cümle bile
yok.
Tadımlıklara geçelim:
"Bu gözlemlerimi onunla paylaşırken herhalde kendimi olağanüstü dürüst ve
açık sözlü hissediyordum, çünkü gençliğin o kayıtsız güveni içinde,
duygusuzluğu sık sık açık sözlülükle karıştırmaktaydım." (s. 9)
"Derken bir sonbahar sabahı, kendimi birden kırk beş yaşında buldum; kırk
beş demek, gençlik umutlarının, orta yaş başarılarıyla karşılaştırılıp
tartıldığı zaman demektir." (s. 15)
"Güneşin sıcağından zevk alıyor, arabanın hareketinden kaynaklanan
rüzgardan hoşlanıyor, kendisine bunca zevki veren zamana, o da geri
gülümsüyordu. Ben de sevimli, isimsiz bir varlıkmışım gibi bu gülümsemenin
içine alınıyordum." (s. 23)
"Ama aşkı oluşturan zerrecikler, bölünüp analizi yapılamayacak kadar küçük
şeylerdir. Nasıl aşkın tümü, bir anda, bir tek bakış açısında görülemeyecek
kadar büyükse, bu da tam tersine." (s. 32)
"İtiraf ruha iyi gelir, Montjean. Ruhu boşaltır, yeni günahlar için yer
hazırlar." (s. 50)
"İnsanın kendini farklı sanmasından daha sıradan, daha olağan bir şey
yoktur." (s. 107)
"Sesinin tonundan bana öğüt vermeye hazırlandığını anlıyorum... Vermesi
almasından zevkli olan tek şey." (s. 131)
"Taşra dedikodularının kurbanlarına da pek acırım. Dedikodu bizim
kadınlarımıza günahın tadını çıkarma olanağı verir. Kendi işlemeyecekleri,
işleyemeyecekleri günahlar. Çünkü onları çaresizlikleri, hayal güçlerinin
eksikliği ve fırsatsızlık engelliyor. Biz de bu eksikliklere namus diyoruz."
(s. 136)
"Ortaçağ insanlarının tanrısı gerçek bir tanrıymış kuşkusuz! Irmaklarda,
yağmurlarda varmış o. Bizim tanrımız gibi uzakta var olan, yalnızca ebedi
mutlulukla ebedi ceza arasında bir tür komisyonculuğa benzer iş yapan bir
varlık değilmiş." (s. 158)
not: Türkçe baskısında olmayan bir kaç satır vardır kitabın sonunda. Kitabı
okumayanlar yazının devamını okumasınlar. Keyif kaçırıcı bilgiler içerir.
Saf ve dolaysız bir biçimde, aşkın peşinde koşmayı kendisine konu edinen çok
güzel bir film bu. Yaşlı, eşcinsel ve hasta bir baba, neredeyse ömrü boyunca
ertelediği mutluluğun ve tutkunun peşinde koşuyor; ama genç oğlu, toplum
tarafından çok daha kabul görür bir cinsel eğilime (karşıcinsel) ve sağlıklı
bir bedene sahipken mutluluğa ve tutkuya babası denli tutunmuyor. Temel izlek
bu olsa da her iyi film gibi Beginners da güzelliğini insana dair
ayrıntıları başarılı bir şekilde aktarışına borçlu. Su gibi içinize akan bir
film bu. Filmdeki ana aşk hikayesi olan Oliver-Anna aşkı o kadar gerçek ki
insanın içine oturuyor. Aslında o kadar da uzak olmayan mutluluğun nedensiz bir
biçimde insanların ellerinden kayışı her gün yeryüzünün bir yerinde yaşanıyor.
Aşklar çok büyük felaketler olmadan da bir anda bitiveriyor bir yerlerde.
Oliver, babasının eşcinsel olduğunu öğrendikten sonra, aralarındaki bağ
geçmişte hiç olmadığı kadar kuvvetleniyor. Bunu, belki, babanın ölüme çok yakın
oluşuyla açıklayabiliriz ama bence daha çok babanın gerçek kimliğine
kavuşmasıyla ilintili. Yıllardır kendisinden uzak duran, arzuladığı hayatı
yaşamak fikrinden bile utanç duyan bir adam çocuğuyla nasıl yakınlaşabilir ki?
Filmdeki anne figürünün de çok baskın olduğu gözlemlenebilir. Oliver'ın
çocukluk anılarının içinde karanlık ve gelip geçici bir figür olan babanın
yanında annesi çok sağlam ve güçlü. Aralarındaki bağı tanımlayan ilginç
sahneler mevcut.
Geveze bir film yapmaktan imtina edip sessizliklere yoğun anlamlar
yükleyerek harika bir iş çıkarmış Mike Mills. Avaz avaz bağırmayan,
sessizliği kutsayan bir film bu. Görsel öğeler anlatımı güçlendirmek için
kullanılmış, özellikle anlatıcı geçmişten bahsederken bir dizi fotoğraf geçiyor
ve anlatıcı "... yılında köpekler, yıldızlar, güneş, insanların öpüşmesi
böyleydi" minvalinden cümlelerle resimlere eşlik ediyor.
Çok aydınlık bir film değil, hiç bir zaman tamamen aydınlık tamamen coşkulu
olmuyor. Arka fonda hep bir hüzün hakim.
Genç oyuncular Ewan Mcgregor ve Mélanie Laurent sade ve
başarılı. Yaşlı gay baba "Hal" rolündeki Christopher Plummer
ise rolünün belirgin yanlarını fazla sivriltmeyerek müthiş bir iş başarıyor:
basmakalıp bir gay oyunu çıkarmıyor, abartılı bir kanser hastası olmuyor;
ömrünün son demlerini mutlu ve kendisi gibi geçirmek isteyen bu tatlı ve yaşlı
adamı çok başarılı yansıtıyor. Hal'ın genç sevgilisi gay Andy'yi oynayan hırvat
aktör Goran Visnjic de az ve öz oynuyor.
Ve müzik: Neredeyse oyunculardan rol çalarak geldiğini belli eden filmin müzikleri
muhteşem. Özellikle bir bach suitinin trompetle yorumu insanı hüznün içine
batırıp çıkarıyor: http://www.youtube.com/watch?v=uib1mg-yeuc
bahsedecek çok şey var ama kısa kesip söyleyeyim: Uzun zamandır bu denli içe
dokunur bir film izlememiştim.
Zebra çizgisine benzer, orman ateşi(4) diye buna derim.
Sen yönetmeyeceksin bu üçlüyü
Sen git otunu sar, ben idare ederim.
Yarattık biz yeni bir din
Günaha girmezsin alırsan izin
En büyük günah ihanet edersen
O yüzden asla kimseyi becerme bana söylemeden
Güneş gözlüğü ve Advil, dün gece dağıtmışız baya
Güneş doğuyor, saat 5, taksi var mıdır acaba hala?
O leoparlı kız geliyor da aklıma
Ovuyordu odunu özenip Kiki Shepherd’a(5)
İki dövme: Birinde “Özre Gerek Yok” yazıyor
Diğeri “Evlilik aşkı öldürüyor” diyor
Bunları anlatmaz papaz vaazında
Öğretmen de öğretemez sınıfında
Kefenin cebi yok,
Harcıyoruz belki de hepsini, çünkü acı ucuza gelmiyor, başla
vaaza!
[nakarat: frank ocean]
Kalabalıklar içinde bir insan nedir ki?
Ya o kalabalıklar bir
kral için?
O kral bir tanrı için ne?
Ve tanrı nedir ki hiçbir şeye inancı olmayan için?
Sağ çıkar mı peki inanmayan bu mücadeleden?
Dert değil, doğada iz yok kiliseden.
Çeviri: Bülent ÖZGÜN
çeviri notları:
(1) Kanye West'in lakabı.
(2) Jay-Z'nin lakabı.
(3) argoda kokain.
(4) "jungle fever" ing. argo. siyahi biriyle beyaz birinin cinsel ilişkiye girmesi.
(5)
"Showtime at the Apollo" adlı programda sunucular "Kiki Shepard" ile
Steve Harvey ve yarışmacılar, iyi şans getirsin diye bir odunu
ovuyorlarmış. Kanye West edepsiz bir gönderme yapıyor. Yarışmacıların
odunu nasıl ovdukları buradan görülebilir: http://www.youtube.com/watch?v=BijvjUpGm-0
YAZARIN NOTU: Bu küçük öykü -aslı bir Hindu kıssasıdır-
bana ilk kez New York, Scarsdale’li Bay Surendra Patel tarafından
anlatıldı. Serbest bir uyarlama yaptım ve başkarakterlerin Efendi Şiva
ve karısı Parvati olduğu öykünün asıl halini bilenlerden özür
diliyorum.
Günlerden bir gün, başmelek Uriel asık suratla Tanrı’nın huzuruna çıktı. Tanrı “Ne o, canını sıkan bi’şey mi var?” diye sordu.
“Çok üzücü bi’şey gördüm,” diye yanıtladı Uriel, ve sonra ayaklarının arasını gösterdi. “Aşağıda”
“Yeryüzünde mi?” diye gülümseyerek sordu Tanrı. “Amaan, orada üzüntüden bol ne var! Eh, bi’ bakalım neymiş?”
Birlikte
eğildiler. Bir hayli aşağıda, Chandrapur’un arka mahallelerinde, bir
kır yolunda ağır aksak ilerleyen pejmürde bir beden gördüler. Pek
zayıf bir adamdı, bacakları ve kolları yara bere içindeydi. Köpekler
onu sürekli kovalıyorlardı, havlıyorlardı; ama adam, topuğundan
ısırdıkların da bile dönüp değneğiyle onlara vurmuyordu; sadece, sağ
ayağının üstüne basa basa, güçlükle yürümeye devam ediyordu. Bir anda
bir sürü güzel yüzlü besili çocuk, yüzlerinde habis gülümsemelerle,
büyükçe bir evden taşarak çıktılar ve zavallı adam elindeki boş
dilenci çanağını onlara uzattığı vakit onu taşa tuttular.
“Defol git, seni iğrenç şey!” diye bağırdı bir tanesi. “Tarlalara defol ve geber!”
Uyarlandığı çizgi romana müthiş bir sadakat gösterir bu iç kaldıran
film. Neredeyse kare kare işler çizgi romanı. Bu seçim tabii ki
hikâyenin sarkmamasına ve tıkır tıkır işlemesine sebep olur. Filmin çok
da karmaşık olmayan konusu şöyledir: Yakuza çetelerini birbirine
düşürmeyi amaçlayan Jijii ve ekibi, aslında çok saf ve ruhsal açıdan
savunmasız olan Ichi'yi, özel yeteneği yüzünden katil olarak
kullanırlar. Ichi bir japon yakuza patronunu öldürünce patronun sağ kolu
olan Kakihara da kayıp patronunun izini sürerken onu Ichi'nin
öldürdüğünü öğrenir ve onun peşine düşer.
Bu basit konu sürerken psikolojik açıdan aşırı derecede sorunlu iki film
kişisinin olağan dışı katliamlarını izleriz. Bu film kişileri,
zihinlerinin derinliklerindeki doyurulmamış ve zamanla karmaşıklaşmış
arzularını ve eksikliklerini öldürme duygusuna koşut bir şekilde
doyurmaya çalışırlar. Arzularının esiri olmasına rağmen onları
yönetebilecek kadar dirayetli olan Kakihara filmde en çok dikkat çeken
kişidir. Ichi, Kakihara’ya göre daha bilinçsizdir, hastadır, handiyse
bir hayvana denk düşer. Ichi öldürdüğü ve parçaladığı insanlar yüzünden
büyük bir pişmanlık duyar her seferinde, hatta ağlar. Mastürbasyon
sonrası duyulan pişmanlığa benzer bu pişmanlık. Zaten cinsel hazzının
öldürme anında yükselmesi de bunu kanıtlar. Öldürmek istemez ama
arzularına da engel olamaz. Kakihara ise tamamen kontrollüdür ve sapkın
arzularının zirvesini acı çekmekte bulur. Kakihara da cinselliğe koşut
olarak yaşar doygunluk arayışını. Onun bu zirve arayışı Ichi’de can
bulur. Zaten bir süre sonra patronunun katili Ichi’yi değil de nihai
orgazmını, acının en üst seviyesini kendisine yaşatacağını düşündüğü
yegâne kişi olan Ichi’yi bulmaya adar kendini.
Tüm bu kanı, vahşiliği ve bağırsağı gösterirken Takashi Miike’nin
özellikle üstünde durduğu seçim ise benim yukarıda yaptığım çıkarımlarla
alay etmektir. Gözümüze soka soka anlatır bütün bu vahşiliklerin
kişilerin zihnindeki köklerini. Neredeyse yapay sebepler göstererek bu
sapkın cinayetlerin asıl sebeplerini asla bilemeyeceğimizi duyurur.
