Aslı Fransızca olan bu kelimenin ilk ve hal-i hazırda kullanılan teknik anlamı:
Matbaada, sabit ve değişmeyen kelime ve kelime gruplarını, resim veya şekilleri basmak için kullanılan kabartmalı dökme demir kalıbı. Büyükçe demirden bir mühür hayal edin; ya da daha güzeli ilkokuldaki patates baskılarınızın demir halini…
Defalarca kullanılacağı tahmin edilen bu demir kalıplar bir yerde saklanır, atılmaz.
Gelelim Türkçe’de de “basmakalıp” sözcüğüyle karşılanan ve bu kadar güzel bir karşılığı varken hala Alafranga kullanımına meyledilen Klişe’nin sinema ve edebiyattaki kullanımına:
Buradan bakınca üstte çıkardığım kelimenşei*’yle yakından alakalı bir kullanımla karşılaşıyoruz. Şöyle ki sinema veya edebiyat âleminde bazı olgu, olay, yapı veya cümleler, dökme bir demir kalıbı gibi hiçbir değişikliğe uğra(tıl)madan sürekli kullanılırlar; kullanıla kullanıla cılkları çıksa ve ilk etkilerinden eser kalmasa da bir türlü vazgeçil(e)mezler, lazım oldukça yerlerinden çıkarılırlar.
Mesela, kovboy filmlerinde ve bazı hareket-odaklı(aksiyon) filmlerde beliren bir klişe söyleyeyim:
Bir sebepten(mesela kendisini aklamak) kaçan bir adam vardır; onun arkasında da, izini süren, onu takip eden bir öbek uzman erkek vardır. Filmin bir anında bu uzmanların en uzmanı, yerdeki izlere dikkatlice bakar, hatta bunun için yere çömelir, sonra da “İzler hala taze, fazla uzağa gitmiş olamaz.” der.
Başka bir Klişe: Has oğlan bir yere doğru nişan almaktadır, sonra bir bakar kafasına silah doğrultulmuş:
*Kelimenşei: Ben uydurdum. Sözcük kökeni demek.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder